پرلیت کشاورزی و آشنایی با آن
برچسب ها : کشاورزی
پرلیت کشاورزی و آشنایی با آن
پرلیت کشاورزی ( perlite soil ) یک شیشه آتشفشانی انبساط یافته با ترکیب اسیدی تا حد واسط است که در محیط آب و یا مرطوب تشکیل می‌شود. پرلیت کشاورزی و باغبانی با زبری ذاتی خود، تداخل ذره ای فوق العاده مناسبی را فراهم می کند که تهویه عالی و بازدهی بالاتر مخلوط خاک را موجب می شود. همچنین به دلیل داشتن ناحیه سطحی وسیع، پرلیت کشاورزی، رطوبت قابل ملاحظه ای را در خود نگه داشته و آن را به بهترین نحو برای رشد و گسترش گیاه آزاد می نماید.
ضرورت بکارگیری پرلیت
آب عنصری حیاتی است که کمبود آن در مناطق خشک و نیمه خشک گسترش کشت در اراضی مستعد را با محدودیت مواجه می سازد. بخش کشاورزی عمده ترین مصرف کننده منابع آب کشور می باشد. ارقامی که در گزارش های مختلف در این رابطه ارائه گردیده حاکی از این است که حداقل ۹۰ درصد حجم آب مصرفی در کشور صرف تولیدات کشاورزی می شود. بیشترین حجم تلفات آب نیز مربوط به این بخش می باشد. لذا محدودیت منابع آب کشور ضرورت صرفه جویی در مصرف آب را روشن می سازد. افزایش راندمان آبیاری یکی از راه های صرفه جویی در مصرف آب است.
با اعمال مدیریت صحیح و به کارگیری فن آوری های پیشرفته از طریق حفظ و ذخیره رطوبت، افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک و بهبود وضعیت نفوذپذیری آب در خاک می توان بازده مصرف آب کشاورزی را بالا برد. در این رابطه اقداماتی از قبیل استفاده از کود سبز آلی، مالچ های گیاهی و مصنوعی، کاه و کلش، پوشش گیاهی و همچنین استفاده از مواد اصلاح کننده نظیر تورب، پرلیت و پلیمرها رطوبت امکان پذیر می باشد. می توان وزن محیط کشت را با استفاده از مخلوط های ترکیبی پرلیت کشاورزی و یک افزودنی دیگر نظیر پیت، کمپوست یا کودهای آلی، به عنوان خاک محل کشت تا ۶۰% کاهش داد.
مزایای پرلیت در بخش کشاورزی
۱- صرفه اقتصادی بلندمدت
پرلیت کشاورزی یک شیشه آتشفشانی انبساط یافته است. بنابراین برخلاف مواد آلی، پوسیده نخواهد شد و خواص مثبت خود را برای مدت های طولانی در خاک حفظ می کند. با استفاده از پرلیت در بخش کشاورزی و فضای سبز تا ۸۰ درصد به حل بحران کم آبی کمک می شود.
تحقیقات در زمینه اثر پرلیت بر میزان تبخیر از سطح خاک به شرح زیر است:
_ مخلوط پرلیت با خاک موجب افزایش میزان آب جذب شده وکاهش تبخیر نسبی (نسبت کل آب جذب شده به رطوبت از دست رفته) از سطح خاک می گردد.
_ ناصافی سطح خارجی ذرات + شیارهای ساختمان درونی = ظرفیت نگهداری آب بیشتر در مقایسه با ذرات هم اندازه خود => منبع ذخیره آب _ محرک تشکیل و توسعه ریشه ها => تغذیه + آبرسانی ریشه ها = محیط مناسب برای کشت بذر
– تسریع در عمل جوانه زدن بذور
– استفاده از پرلیت به عنوان خاک خزانه = کاهش صدمات وارده به نشا در هنگام انتقال به زمین اصلی
– زهکشی + ایجاد تخلخل + هوا دهی و آبرسانی ریشه ها =>> بهترین ترکیب در خاک های سنگین / بهترین بستر در چمنزار
۲- نبود تأثیر شیمیایی
پرلیت کشاورزی اساساً PH نزدیک به خنثی داشته و در اکثر محیط های طبیعی غیرقابل حل می باشد. از این رو تغییر قابل ملاحظه ای در قلیائیت یا اسیدیته محیط کشت ایجاد نمی کند.
خواص پرلیت کشاورزی در خصوص زهکشی، هوادهی و آبرسانی ریشه ها از زبان انجمن جهانی پرلیت:
حفظ ریشه با پرلیت
ـ جذب و نگهداری آب ۳ تا ۷ برابر وزن خود و عدم آبگرفتگی
ــ افزایش ظرفیت نگهداری مواد غذایی محلول و همچنین پیشگیری از خروج مواد غذایی محلول در اثر آبیاری های مکرر
ـداشتن حفرات و تخلخل های چند لایه در ساختار میکروسکوپی ذرات باعث توانایی حفظ حداقل ۲۰% از تخلخل مفید خود در خاک در حالت اشباع از آب خواهد شد و در نتیجه افزایش تبادل هوا و اکسیژن در محیط کشت.
پرلیت و کشاورزی هیدروپونیک
کشت هیدروپونیک شامل انواعی از روش های غیر متعارف کاشت گیاهان است. مانند کشت آبی و کشت در ماسه و کشت در سنگریزه و کشت هوایی و غیره.
انواع کشت هیدروپونیک به شرح زیر است:
ـ کشت آبی یا مایع
ـ کشت در ماسه
ـ کشت در سنگریزه: ریشه گیاهان در موادی که قطری بیشتر از ۳ میلی متر دارند قرار گرفته مثل سنگ خارا، ورمی کولیت، پرلیت و هر ماده غیر آلی دیگر.
- کشت در هوا (هوا کشت ، ایروپونیک)
به طور کلی هیدروپونیک یعنی کشت بدون خاک. باید توجه داشت که پرلیت منبسط استفاده شده در هیدروپونیک مجدداً قابل استفاده می باشد! سامانه های کشت بدون خاک بر نسل جدیدی از مواد محیطی ریشه که خنثی، استریل و یکنواخت باشند، نظیر پرلیت منبسط شده و پشم سنگ پایه ریزی شده اند.
پرلیت کشاورزی باغبانی
پرلیت کشاورزی – باغبانی سنگ آتشفشانی منحصر به فردی است که در اثر دادن حرارت تا دماهای حدود ۹۰۰ درجه سانتیگراد بیش از ۱۳ برابر حجم اولیه خود انبساط می یابد. این سنگ در اثر حرارت دیدن به شکل موادی بسیار سبک وزن، استریل و سفید منبسط می شود. هر ذره از پرلیت منبسط شده حاوی سلول های ریز هوا بوده و با حفرات متعدد و چندلایه پوشانده شده که ساختمان منحصر به فرد و ارزشمندی برای ریشه زایی و رشد گیاهان فراهم می آورد.
پرلیت کشاورزی و باغبانی با زبری ذاتی خود، تداخل ذره ای فوق العاده مناسبی را فراهم می کند که تهویه عالی و بازدهی بالاتر مخلوط خاک را موجب می شود. همچنین به دلیل داشتن ناحیه سطحی وسیع، پرلیت کشاورزی، رطوبت قابل ملاحظه ای را در خود نگه داشته و آن را به بهترین نحو برای رشد و گسترش گیاه آزاد می نماید.
امروز شانس مجددی برای عمل آورنده گان گوجه فرنگی در این منطقه به وجود آمده ست. کسانی که از سال های سخت رقابت به سلامت گذشته اند، اصلاحات اساسی در روش های از مد افتاده و کم بازده (کشت در پشته های خاکی) به وجود آورده اند. آنها هر پیشرفت تکنیکی حاصل از تحقیقات و توسعه را در زمینه روش های نوین غذا رسانی به محصول، ذخیره انرژی، کنترل رایانه ای محیط، محافظت کشت و پرورش گیاه به کار گرفتند. اما، بزرگترین تغییر در این میان، تطابق آن ها با یک مفهوم جدید کشت بوده است. هیدروپونیک در پرلیت!
خاک های پرلیت
اغلب پرورش دهندگان عمده و حرفه ای گل و گیاه می دانند که منافع استفاده از خاک با کیفیت بالا کاملاً ارزش پرداختن مقداری بهای بیشتر را دارد. خاک مناسب با ایجاد کیفیت بهتر، رشد سریعتر و به حداقل رساندن ضایعات، میزان سود حاصله را افزایش می دهد.
خاک های سفارشی با ترکیب پرلیت کشاورزی – باغبانی مخلوط های یکدستی از پرلیت درجه دانه درشت – متوسط الک شده و یک افزودنی دیگر نظیر پیت ریزدانه عمل آوری شده هستند که برای تمام منظورهای گلکاری مناسب می باشند. در بعضی موارد می توان مستقیماً از کیسه های حاوی مخلوط استفاده نمود، بدین ترتیب هزینه های نیروی کار و تجهیز گلخانه به حداقل مقدار کاهش می یابد.
اثرات پرلیت بر خاک
مطلوب نمودن وضع تهویه، زهکشی خاک و افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک همچنین پیشگیری از تبخیر آب و عایق گرما بودن پرلیت منتج به کاهش نوسانات دمای خاک می گردد. پرلیت بدلیل، سفید بودن و عایق بودن در نتیجه انعکاس نور خورشید، از هر گونه تغییرات ناگهانی در دمای خاک و ایجاد شوک به ریشه گیاه جلوگیری می نماید.
کاهش تبخیر نسبی آب
به دلیل معدنی بودن پرلیت و در نتیجه مشابهت در ترکیب شیمیایی به خاک، هیچگونه اختلالی در ساختمان خاک ایجاد نخواهد کرد. با استفاده از پرلیت به لحاظ بهداشتی، با یک محیط استریل روبرو هستیم. یعنی عاری از میکروارگانیسم های بیماری زا و جالب تر آنکه پرلیت دارای خواص علف کش نیز می باشد. پرلیت با دارابودن PH خنثی از هر گونه اختلالی در ریشه گیاه جلوگیری می کند.
سوپر جاذب ها – مقایسه معدنی و پلیمری
لزوم استفاده از سوپر جاذب ها برای مقابله با بحران آب
مزایای سوپر جاذب های آب به شرح زیر است. استفاده از این مواد سبب افزایش فواصل دوره های آبیاری، جلوگیری از فرسایش خاک، کاهش هزینه های نگهداری درخت از جمله آبیاری، نیروی انسانی و غیره و همچنین افزایش سطح زیر کشت، بهبود کیفیت و رشد گیاه در شرایط آب و هوایی و اقلیمی بسیار گرم و خشک می شود.
سوپرجاذب هایی که حاوی 'آکریل آمید' آزاد هستند (پلیمری)، سمی و سرطان زا بوده و کشاورزانی که در تماس مستقیم با این ماده باشند، در معرض خطر قرار می گیرند در حالی که این ماده برای خود محصول مشکلی ایجاد نخواهد کرد. استفاده ۱۰۰ گرم از ماده استاکوزورب در یک متر مکعب خاک نمی تواند آلوده کننده خاک باشد اما اثرات آن بررسی نشده است. سوپر جاذب های پلیمری نوعی مواد شیمیایی همچون 'پشم شیشه' هستند و دانه های کوچک سوپر جاذب ها به مدت پنج سال می تواند تا ۵۰۰ برابر وزن خود آب ذخیره کند و هنگامی که گیاه به آب نیاز دارد به ریشه های مویینه آن برگرداند، اما پس از پنج سال دانه ها مانند مواد پلاستیکی در خاک باقی می ماند. ارگان های تحقیقاتی، استاکوزورب (سوپرجاذب های پلیمری) را برای تمام مناطق توصیه نمی کنند و صرفا برای محل های بی آب و شیب دار به کار می برند و به کارگیری آن در مناطق کشاورزی توصیه نشده است.
پرلیت هیچ عارضه و اثر مخربی برای منابع طبیعی نداشته و با توجه به اینکه از دل کوه ها استخراج می شود، به طور کامل با محیط زیست سازگار است. پرلیت ها، دانه های توخالی خاکستری رنگی هستند که در معادن مناطق مختلف ایران مانند تهران، زنجان، چهارمحال بختیاری، یزد و … یافت می شود و از آن در گلدان های خانگی، اصلاح چمن، باغبانی و کشاورزی، گاهی برای زینت و در محل های پرورش قارچ استفاده می شود و در سودمندی و بی زیانی آن تردیدی نیست.
مسئولان جهاد کشاورزی و منابع طبیعی کشور با توجه به وجود ماده معدنی پرلیت به عنوان سوپر جاذب ها در معادن ایران، ضرورت دارد بررسی استفاده هر چه بهتر از این ماده کانی را در اولویت های کشاورزی جدی بگیرند، زیرا به دلیل بی ضرر بودن در منابع طبیعی و جلوگیری از وارد کردن 'استاکوزورب' و خروج ارز می تواند کمک شایانی به مشکل کم آبی در کشاورزی کند، از این رو بهره برداری از این موهبت الهی و وجود این معادن در ایران توجه جدی تر را طلب می کند.
آنچه مسلم است با استفاده از این مواد کانی می توان در افزایش ظرفیت نگهداشت آب در خاک، افزایش فواصل دوره های آبیاری، جلوگیری از فرسایش مواد غذایی موجود در آب و خاک، کاهش هزینه های نگهداری، آبیاری و نیروی انسانی، افزایش میزان بقای درختان و درختچه های تازه کاشته شده، افزایش بهبود کیفیت رشد گیاه و امکان سازی رشد گیاه در شرایط اقلیمی بسیار گرم و خشک گامی اساسی برداشت.
دیگر کشورهای جهان با استفاده از این مواد توانسته اند در بخش های کشاورزی و تولیدات زراعی کمک قابل توجهی را دریافت کنند، لذا ضروری است مسئولان کشاورزی ایران در کنار اقداماتی مانند ساماندهی انتقال آب، تجهیز مزارع به آبیاری قطره ای و دیگر تلاش های بخش کشاورزی، بررسی هر چه سریعتر استفاده از این مواد را در کاهش مصرف آب کشاورزی مورد توجه قرار دهند.
با پرلیت می توان، آب را به میزان زیاد و به مدت طولانی و با یک توزیع و پخش یکسان در دل خاک در اختیار ریشه قرار داد و از هدر رفتن آن جلوگیری کرد در واقع انباری بسیار کوچک برای نگهداری مقادیر بسیار بزرگی از آب برای گیاه در دل خاک ایجاد می گردد و به مرور آب را در اختیار ریشه قرار می دهد و سبب می شود که از شسته شدن مواد غذایی خاک جلوگیری شود.
وجود تخلخل در پرلیت ، تبادلات هوایی و گازی را در خاک برای ریشه گیاه به سهولت فراهم می آورد، و به این علت باعث اصلاح سیستم هوادهی و آبدهی خاک و در نتیجه بهبود عمل تهویه خاک می شود. در حضور پرلیت مشکل تجمع گازها در خاک نیز تا حدود بسیار زیادی مرتفع می شود. همچنین ریشه ها و اندامهای زمینی گیاه با سهولت بیشتری در خاک قادر به حرکت هستند.
مصارف باغبانی و کشاورزی: اضافه کردن پرلیت به خاک مزایای مهمی دارد، ازجمله: میزان جذب و نگهداری آب آن زیاد است است که این موضوع سبب می گردد تا از تبخیر آب، جلوگیری شود و آب به مدت طولانی در خاک باقی بماند. مرطوب بودن خاک، موجب می شود تا نیاز خاک به آب کمتر باشد و بدین ترتیب از شسته شدن مواد غذایی خاک جلوگیری می شود. وجود خلل و فرج در پرلیت همراه با خاک، تبادل هوا و خاک را فزونی می بخشد و ریشه گیاهان به سهولت در خاک رشد می نمایند.
از آنجائیکه عمده اکسیژن مصرفی گیاهان از طریق ریشه آنها تأمین می گردد لذا پرلیت به دلیل دارا بودن حفرات ریز هوا قادر است آب و اکسیژن مورد نیاز را به سهولت در اختیار ریشه قرار دهد. ترکیباتی که فاقد پرلیت می باشند قدرت آب دهی آنها ناچیز بوده و اکسیژن را پس می دهند که این باعث مسدود شدن تارهای کشنده ریشه و در نهایت خفگی گیاه در اثر کمبود اکسیژن می گردد.
بنابراین پرلیت منبسط به دلیل خصوصیات زیر محیط مناسبی جهت رشد گیاهان ایجاد می نماید:
١ -اصلاح سیستم هوادهی و آب دهی خاک
٢ -قدرت نگهداری آب و مواد غذایی در خود و تغذیه مداوم گیاه
٣- دارا بودن PH خنثی (۵~۷) و در نتیجه عدم اختلال در رشد طبیعی گیاه
۴ -عدم ایجاد تغییر ناگهانی در دمای خاک
۵- استریل بودن از نظر بهداشتی و جلوگیری از اثرات منفی گیاهان هرز و حشرات موذی
۶- دارا بودن ترکیبی مشابه ترکیب شیمیایی مواد تشکیل دهنده خاک و عدم ایجاد اختلال در ساختمان خاک
٧- نفوذ و پخش یکسان آب در خاک در حضور پرلیت
٨- بهبود عمل تهویه خاک در حضور پرلیت
همچنین استفاده از پرلیت در کشاورزی و باغبانی عامل رشد گیاهان، عامل تثبیت خاک و چمن، رشد و پرورش بذر و سیستم نگهداری آب در گیاهان گلدانی می باشد.
اصلاح خاک و چمن: خاکهای کشاورزی و باغبانی اغلب یا به صورت ماسه ای و یا به صورت رس هستند، خاکهای ماسه ای فاقد قدرت نگهداری و جذب آب و خاکهای رسی فاقد قدرت تبادلات گازی و زهکشی خوب هستند. هر دو نوع خاک توسط پرلیت اصلاح پذیرند. پرلیت در خاکهای ماسه ای باعث کاهش فاصله ذرات ماسه از هم می شود که خود منجر به موارد ذیل می شود:
– افزایش قابلیت جذب و حفظ آب
– نزدیک کردن خاک به شرایط خنثی
پرلیت در خاکهای رسی منجر به موارد زیر می شود:
ــ ایجاد منفذ جهت زهکشی و تبادلات گازی در خاک
ــ کاهش ترک خوردگی در خاک
ــ جلوگیری از تراکم و در نتیجه بهبود توزیع و انتشار ریشه در خاک و نهایتاً بهبود رشد و نمو گیاه
ولی نتیجه بکارگیری آن در خاک های رس عبارتند از:
ـ ایجاد فضاها و منافذ کافی جهت زهکشی و جابجا شدن هوا
_ کاهش ترک خوردگی های خاک
ـ جلوگیری از تراکم خاک
ـ بهبود توزیع و انتشار ریشه گیاه در خاک ـ بهبود رشد و نمو گیاه در هر فصل و موقعیت مکانی
رشد و تکثیر گیاهان : اختلاط مناسب و مطلوب پرلیت با کودهای شیمیایی و خاک برگ عامل مهمی در رشد و تکثیر می باشد. این مخلوط تهیه شده، زهکشی بسیار عالی در خاک بوجود آورده و رطوبت را در خود حفظ می کند و از ضعیف شدن ریشه و از بین رفتن آن در هنگام قلمه زدن یا کاشتن جلوگیری می کند. مخلوط مزبور به عنوان عامل رشد گیاهان گلدانی نیز مورد استفاده قرار می گیرد و از پرلیت مخلوط نشده در ته گلدانها جهت زهکشی خوب استفاده می شود. درگذشته تنها از پرلیت های دانه درشت در مخلوطهای پرلیت با کودهای آلی و خاک برگ استفاده می شد ولی امروزه از پرلیت های دانه ریز نیز به طور گسترده ای استفاده می شود بخصوص در مواقعی که قابلیت نگهداری آب بیشتر مورد نیاز باشد.
رشد و پرورش بذر: در این مورد اغلب از پرلیتهای دانه ریز استفاده می شود. از ویژگی های بارز پرلیت منبسط که در این نوع کاربرد مفید هستند عبارتند از: توانایی نگهداری و حفظ رطوبت در میزان ثابت، خاصیت عایق، توانایی آن در انعکاس نور خورشید به خاطر رنگ سفیدش که منجر به دمای یکنواخت در اطراف بذرهای در حال رشد می شود. در بذر کاری از مخلوط پرلیت با مواد آلی یا مخلوط پرلیت، مواد آلی و خاک استفاده می شود.
نحوه استفاده پرلیت برای بهبود بخشیدن خاک های عادی و آماده سازی خاک برای کشت:
پرلیت را می توان به تنهایی با در ترکیب با کودهای آلی، به میزان ۱۵ الی ۳۵ درصد حجمی خاک تازه به شرح زیر استفاده نمود:
مرحله ۱: شخم زدن خاک دست نخورده با تراکتور، و بیل زدن یا چنگک زدن خاک تا عمق ۱۵ الی ۳۰ سانتیمتر.
مرحله ۲: پرلیت را به ضخامت ۵ سانتیمتر روی زمین بگسترانید. برای آماده سازی کامل تر خاک، می توانید بر روی اینقدر پرلیت، ۵ سانتیمتر هم لایه ای از مواد ارگانیکی بهبود دهنده خاک نظیر (کودهای آلی) اضافه نمایید. این مواد می توانند پیت، کمپوست، خاک برگ و یا خاک اره، تراشه چوب یا پوسته درختان دارای ترکیبات نیتروژن باشند.
برای زمینی که قبلاً پر از درختچه ها یا درختان بوده سفارش می شود که پرلیت به میزان حداقل ۱/۳ حجمی آن با اصلاح کننده آلی (کود آلی) و خاک طبیعی مخلوط شود (یعنی نسبت حجمی پرلیت: کود: خاک، مساوی ۱:۱:۱ باشد).
نحوه استفاده پرلیت برای کاشت دیم و ایجاد فضاهای سبز
مرحله ۱: شخم زدن با تراکتور، بیل زدن یا چنگک زدن خاک تا عمق ۱۵ الی ۳۰ سانتیمتر.
مرحله ۲: پرلیت را به ضخامت ۵٫۱ تا ۵ سانتیمتر روی زمین بگسترانید. اگر خواسته باشید می توانید ۵٫۱ تا ۵ سانتیمتر کود گیاهی یا تراشه چوب و خاک اره تثبیت کننده نیتروژن( حدود ۰٫۶۵ سانتیمتر) به آن اضافه نمایید.
مرحله ۳: پرلیت و کود آلی بطور کامل با خاک مخلوط شود.
مرحله ۴: آب پاشی کرده و زمین را برای مسطح شدن غلتک بزنید تا قبل ازکاشتن هموار و تراز شود. بذرپاشی کرده و سپس بذرها را با لایه ایی از مخلوط پرلیت و پیت یا کود بپوشانید.
از مهمترین ویژگی های پرلیت منبسط : سبکی وزن، رنگ سفید، سطح خارجی زیاد، عایق صوت، عایق حرارت، پایدار در برابر مواد شیمیایی، مقاومت بالا در برابر آتش (نسوز)، تخلخل بالا، دارا بودن حالت خنثی، (PH=6.5-8) استریلیزه و عاری از ناخالصی های ارگانیک.
